در این بخش از مجموعه ۱۰۰ پروژه مهندسی ایران که باید قبل از مرگ دید به معرفی برج میلاد پرداخته می شود. از سال ۱۳۵۰ برج آزادی نماد تهران بود. ولی با افتتاح برج میلاد در سال ۱۳۸۷ نماد دیگری برای تهران متولد شد. احداث این پروژه هرچند زمان زیادی به طول انجامید ولی مورد اقبال مردم قرار گرفته و همه ساله پذیرای بازدید کنندگان بسیاری از سراسر ایران است.

در سال ۱۳۷۱ روزنامه ها اعلام کردند که به دنبال نماد جدید برای تهران هستند. ارتفاع این نهاد ۲۰۰ متر پیش بینی و محل طرح در ابتدا میدان انقلاب تعیین شده بود. پس از آن ۱۷ نقطه برای پیاده سازی این طرح پیشنهاد شد. جالب اینکه با توجه به شبکه های ترافیکی و نبود طرح مترو در آن زمان، تپه های کوی نصر در اولویت نبود. برای این پروژه یک مسابقه معماری برگزار گردید که آقای دکتر محمدرضا حافظی به عنوان معمار و طراح پروژه انتخاب شدند (ایشان را نباید با آقای محمدرضا حافظی رئیس انجمن خیرین مدرسه ساز اشتباه گرفت).

عملیات اجرایی پروژه از دی ماه سال ۱۳۷۶ آغاز گردید و قرار بود در سال ۱۳۸۲ به بهره برداری برسد. در نهایت این پروژه پس از ۱۱ سال در مهرماه ۱۳۸۷ افتتاح شد. هزینه نهایی برج میلاد ۳۲۰ میلیارد تومان شد در مقابل برآورد اولیه زمان که حدود ۶۰ میلیارد تومان پیش بینی شده بود.

برج میلاد تقریباً از همه جای تهران نمایان است و به همین دلیل به نماد مدرن پایتخت تبدیل شده است. در حال حاضر برج میلاد با ارتفاع ۴۳۵ متر (حدود ۱/۵ برابر برج ایفل)، ششمین برج بلند مخابراتی دنیا و ارتفاع آن تقریباً نصف برج خلیفه دبی (۸۲۸ متر) است. برج میلاد یک همتای مالزیایی هم با نام برج منارا کی ال (Menara KL) دارد که ارتفاع آن ۴۲۱ متر است.

این برج شامل ۵ قسمت اصلی شامل شالوده، سازه پای برج یا لابی، بدنه اصلی، سازه راس و دکل (آنتن مخابراتی و تلویزیونی) است.

آقای مهندس عباس زرکوب پایه گذار ایده برج میلاد به جلسه مجمع شورای سازمان زیباسازی شهر تهران اشاره می کنند. که در این جلسه مطرح شد که تهران نیازمند یک نماد است. فکر اولیه این بود که این نماد در میدان انقلاب ساخته شود. ولی با توجه به مشکلات موجود آن زمان در زمینه پوشش تلویزیونی و مخابراتی، ایشان پیشنهاد داشتند که این نماد تنها کاربرد بصری نداشته باشد و مشکلی را نیز رفع نماید. این بود که برج میلاد متولد شد.

طولانی شدن برج میلاد خود داستانی مفصل است. مدیرعامل شرکت یادمان سازه (مهندس سیدرضا میرصادقی) به خاطره ای در سال ۱۳۸۴ در سفر به شانگهای اشاره دارد. در آنجا تصویری از برج های مخابراتی دنیا گذاشته شده بود ولی عکس برج میلاد در میان آنها نبود. در پاسخ به پرسش او یادآور شده بودند که این پروژه قرار نیست کامل شود چون نزدیک ۹ سال است می خواهد ساخته شود ولی هنوز تمام نشده است. او وضعیت پروژه در زمان ورود چنین توصیف می کند:  قدیمی‌ها همه می‌گفتند تو چهارمین مدیرعاملی و باز هم عوض می‌شوی ولی من می‌گفتم تا همه‌تان را بیرون نکنم، نمی‌روم و همین اتفاق هم افتاد. او مدیرعاملی است که پروژه را به اتمام رساند. هرچند فشار بیش از حد پروژه باعث شد او در سن ۴۰ سالگی دچار سکته قلبی شود.

با توجه به اینکه ایرانی ها تا به حال تجربه اجرای چنین پروژه هایی را نداشتند تصمیم گرفته شد که خارجی ها فناوری را ارائه کنند و ایرانی ها فعال شوند. یکی از چالش های اصلی پروژه اجرای بدنه اصلی بتنی برج بود. برای اجرای آن قالب لغزنده از یک شرکت سوئدی قالب لغزنده خریداری شد. اجرای کار بر عهده ایرانی ها بود و سه مشاور سوئدی برای اجرای آن نظارت داشتند. چون هشت ضلعی بودن بدنه باعث پیچیده شدن تر شدن آن می شد. برای اجرای این بخش از پيشرفته ترين روشهاي موجود در جهان و با استفاده از سه شاقول ليزري با دقت سه ميليمتر استفاده شد.

بالا بردن سازه فلزی راس برج که با زحمت فراوان در شرکت سدید ساخته شد در سه مرحله در سال ۱۳۸۲ انجام گردید. نصب سازه ۶۰۰ تنی، نصب بخش دوم به وزن ۴۵۰ تن و نصب مرحله سوم اين سازه فلزي به وزن ۵۵۰ تن.

در اجرای پروژه شرکت های مختلف حضور داشتند. طراحی اصلی را شرکت کانادایی NCK انجام داد. پیمانکار اجرای پروژه شرکت بلندپایه بود. کنترل فنداسیون توسط شرکت فرانسوی ستک (Setec) انجام شد. یک کمیته نظارت عالیه مرکب از اساتید دانشگاه دکتر میرقادری، دکتر خالو، دکتر وحدانی و مرحوم دکتر نورزاد تشکیل شد. در کنار آنها شرکت انگلیسی (Over Arup) که در برج کوالالامپور فعالیت داشت برای کنترل طراحی کنار تیم قرار گرفت.

در سال ۱۳۹۱ مسابقه ای بین المللی برای اجرای فاز ۲ برج میلاد برگزار شد. از میان ۱۳۰ شرکت داخلی و خارجی گروه زاها حدید (معمار برجسته عراقی – انگلیسی) برنده این مسابقه شد. ایده زاها حدید شامل دو برج بود که بسیار شبیه به هم به نظر می رسیدند ولی یکی ده‌وجهی و دیگری پنج‌وجهی بود. از بالا، یک برج شبیه نیلوفری به نظر می‌رسید که سه گلبرگش باز شده است. پس از اعلام برنده قرار بود که پروژه آغاز شود ولی پس از چند سال بالا و پائین شدن، سرانجام پس از مرگ زاها حدید در سال ۱۳۹۵ اعلام شد که طرح او کنار گذاشته شده و طرح جدیدی در حال انتخاب است.

در اجرای این پروژه نام های مختلفی حضور دارند. شاید مهمترین آنها حدود ۱۵ هزار نفر مهندس و کارگری هستند که در ساختن برج همکاری داشته اند. ۱۵۰۰ نفر آنها بیش تر از ۲ سال از عمر خود را در این پروژه گذرانده اند. نام بعدی معمار پروژه آقای دکتر محمدرضا حافظی است. ایده پرداز برج آقای مهندس عباس زرکوب و مجری پروژه تا سال ۱۳۸۲ بود. به نام مهندس میرصادقی نیز پیش از اشاره شد. مهندس محمد ابراهیم پیشگاهی (سرپرست کارگاه برج میلاد) جزو معدود افرادی است که در تمام دوران پر فراز و نشیب پروژه، در آن حضور داشته است. میزان مشغولیت او در پروژه در خاطره زیر به خوبی منعکس است:

«یک شب دختر دومم که کلاس اول دبستان بود، دفتر مشقش را آورد تا من امضا کنم و من به جای امضا برایش نوشتم “ملاحظه شد، بایگانی شود”. این را طبق عادت کاری‌ام انجام دادم و دخترم گریان نزد مادرش رفت و گفت ببین بابا توی دفترم چی نوشته و آن دفتر را به عنوان یادگار نگه داشته‌ایم.»

این برج در مرحله احداث ۵ شهردار را به خود دید. ایده پروژه در زمان شهرداری آقای کرباسچی مطرح و پیگیری شد و توسط آقای دکتر قالیباف به اتمام رسید.

در پایان برخی اطلاعات جالب از پروژه در ادامه آورده شده است:

• حجم خاکبرداری پروژه ۱۵۰ هزار تن بوده است. حجم سازه هم به همان اندازه است. به عبارتی سهم هر ایرانی از این پروژه حدود ۲ کیلوگرم است.
• سازه راس این برج سازه راس در دنیاست که مساحت آن ۱۲ هزار مترمربع یا ۲/۵ زمین فوتبال است.
• تعداد پله های برج ۱۶۹۳ پله است. نکته جالب اینکه اگر فردی یک پیتزای سبزیجات خورده باشد، با بالا رفتن از پله های برج تنها می توان ۹۰ درصد کالری این پیتزا را سوزاند.
• دکل آنتن برج میلاد ۱۲۰ متر طول دارد که معادل با یک ساختمان ۴۰ طبقه است.
• برج میلاد ۶ آسانسور دارد که سرعت آنها معادل با ۲۵ کیلومتر بر ساعت است.

این نوشتار با پاسخ به این پرسش پایان می یابد که

آیا چنین برجی با رویکرد مخابراتی و تلویزیونی در تهران مورد نیاز است یا خیر؟

در این زمینه باید اشاره کرد که هر موضوعی را باید با توجه به شرایط زمانی و مکانی مدنظر قرار داد. آن زمان که ایده نماد تهران مطرح شد، تهران با مشکلات خاصی در حوزه تلویزیونی و مخابراتی روبرو بود. لذا چنین برجی می توانست کارکرد خود را داشته باشد. علاوه بر این طور همان طور که اشاره شد این برج بخشی از تلاش جهت تغییر نگرش به شرق و ایران به عنوان یک کشور بزرگ بوده است. امید می رود که با توسعه فازهای آتی این نگرش تکمیل شود. علاوه بر این موفقیت یک پروژه را می توان در استقبال مردم از آن دانست. پیش بینی تعداد بازدید کنندگان از برج میلاد سالانه ۱/۵ میلیون نفر بوده است. جالب اینکه تنها در نوروز ۱۳۹۴ تعداد بازدیدکنندگان این برج به ۷۰۰ هزار نفر رسید.

در ادامه این مقاله پیشنهاد می شود که مقاله ۴ نماد تهران در گذر زمان را از اینجا مطالعه فرمایید.