در این نوشتار از مجموعه ۱۰۰ پروژه مهندسی ایران که باید قبل از مرگ دید، به معرفی ۴ پل زیرقوسی ایران می پردازیم.

وقتی صحبت از پل های زیر قوسی ایران به میان می آید، پل مشهور ورسک خودنمایی می کند. با این حال دست کم ۴ پل زیرقوسی مشهور دیگر در ایران وجود دارد.

اولین آنها پل قوطور است.

پل قوطور، پلی مهم در مسیر راه آهن ترانزیتی ایران به اروپا در نزدیکی شهر خوی است. در اهمیت این پل همین بس که عراق به جهت اهمیت استراتژیک این پل در طول جنگ تحمیلی اقدام به ۹ حمله هوایی و ۶ بار بمباران این پل نمود که به شهید شدن تعدادی از کارکنان راه آهن نیز منجر گردید. مرمت پل در سال ۱۳۶۴ آغاز شد و در اردیبهشت ماه ۱۳۷۴ به پایان رسید.

در خاطرات ۲۴ شهریور ۱۳۷۴ آیت الله هاشمی رفسنجانی آمده است: «اول وقت با اتومبيل به سوي دره قوتور[=قطور] رفتيم و زير پُل معروف قوتور پياده شديم. نحوه بازسازي خرابي‌هاي بمباران عراق را ديديم. پُل عظيمي است. قسمتي از راه، خاكي است. به تقاضاي وزير راه، بنا شد براي آسفالت كمك كنيم.»

پایه های بتنی این پل که در ۲۱ کیلومتری جنوب غربی شهر خوی قرار دارد، در سال ۱۳۴۷ با همکاری یک شرکت ایرانی و اتریشی صورت گرفته است. سازه فلزی آن توسط شرکت آمریکایی American Bridge تکمیل شده است. در سایت شرکت سازنده ذکر شده که حدود ۳۶۰۰ تن سازه فلزی این پل در کارخانه آمریکایی ساخته شده و از طریق دریا و راه آهن به سایت پروژه منتقل گردیده است. افتتاح این پل در مهرماه ۱۳۵۰ نقطه عطفی در تاریخ راه آهن ایران به شمار می رود. طول مسیر مستقیم پل ۲۲۳ متر و ارتفاع آن از رودخانه حدود ۱۲۰ متر است. گفته شده که مهندس طراح این پل یک خانم سوئدی است.

به علت خسارات وارده در اوایل برای کاستن از شدت تکان پل، با موتور خاموش از پل عبور می کردند که خود خطرات زیادی را به دنبال داشت. در آن زمان احداث راه آهن کنار پل در دستور کار قرار گرفت. ولی به جهت سربالایی مضاعف جوابگوی حرکت لوکوموتیوها نشد. با ترمیم و تزریق بتن به پایه های پل، استفاده از پل بار دیگر مقدور شد. وجود پل هوائی قطور که بر روی رودخانه زیبای قوطور قرار دارد، از جاذبه های گردشگری شهرستان خوی نیز به شمار می آید.

پل قوطور ۳۳ سال رکورددار طولانی تر پل ایران بود. تا اینکه با احداث پل های کارون ۳ در سال ۱۳۸۳ این رکورد شکسته شد. با احداث سد کارون ۳ بخشی از جاده اهواز – شهرکرد به زیر آب می رفت. به این دلیل جاده جایگزین به طول حدود ۷/۵ کیلومتر در دستور کار قرار گرفت. این جاده شامل سه دستگاه تونل و ۲ پل قوسی بزرگ است.

پلی که رکورد قوطور را شکست، دارای عرشه به طول ۳۳۶ متر است. ارتفاع آن از بستر دره تقریباً دو برابر پل قوطور ۲۵۰ متر است. با این وجود وزن آن ۳۰ درصد کمتر از پل قوطور است. پل بعدی ۲۱۴ متر طول دارد و ارتفاع آن از بستر دره ۲۰۰ متر است. تماشای دریاچه از بالای این پل ها بسیار هیجان انگیز است. راه رفتن روی این پل ها و نگاه به پائین دست با هیجان آمیخته به ترس همراه است.

11 سال پس از بهره برداری از پل کارون ۳ بار دیگر در همان منطقه رکورد طولانی ترین پل زیر قوسی ایران شکسته شد. پل سد کارون ۴ که در خرداد ماه ۱۳۹۴ افتتاح شد دارای طول عرشه حدود ۳۸۰ متر است. به این ترتیب این پل عنوان بزرگترین پل زیر قوسی کشور را از آن خود کرده است.

این پل بخشی از جاده جایگزین شهرکرد به ایذه است که پس از آبگیری سد به زیر آب رفت. در احداث  این پل برای اولین بار از فولاد خودرنگ استفاده گردید. این نوع فولاد نیاز به رنگ آمیزی و ممانعت از زنگ زدگی ندارد. همچنین این پل در سال ۱۳۹۲، در چهارمین کنفرانس ملی سازه و فولاد به عنوان طرح برتر فولادی کشور در بخش پل انتخاب و از آن تقدیر شده است.

در ادامه این مقاله توصیه می شود که پل ورسک، پروژه ای بر بلندای البرز  نیز مشاهده گردد.