در این مقاله از مجموعه ۱۰۰ پروژه مهندسی ایران که باید قبل از مرگ دید، دو پالایشگاه بزرگ ایران معرفی می شوند.

در حال حاضر (پایان سال ۱۳۹۹) میزان مصرف حمل کشور در حدود ۱۱۰ میلیون لیتر بنزین و ۱۰۲ میلیون لیتر گازوئیل در روز است. در خلال سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ اختلاف زیاد میان تولید و مصرف بنزین کشور را نیازمند واردات نزدیک به ۱۷ میلیون لیتر بنزین در روز گرداند. یکی از دلایل آغاز طرح توسعه پالایشگاه شازند اراک در سال ۱۳۸۶ پاسخ به همین نیاز بود. پروژه به توسعه پالایشگاه موجود شازند اراک (راه اندازی در سال ۱۳۷۲) می پرداخت. اولین فاز پالایشگاه امام خمینی شازند اراک در بهمن ماه ۱۳۹۱ پس از حدود ۵ سال از شروع پروژه تکمیل شد و تا حدود زیادی واردات بنزین را کاهش داد.

این پروژه داستان جذابی در حوزه مهندسی و مدیریت پروژه است. گواه این موضوع کسب نشان سیمین تعالی مدیریت ابرپروژه های جهان در سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) در کنگره جهانی مدیریت پروژه در جمهوری چک است.

در ادامه به برخی از ویژگی های خاص این پروژه اشاره می شود:

• این طرح در مساحتی به گستردگی ۳۰۰ هکتار احداث گردید (۲۱ برابر مساحت استادیوم آزادی)
• برای حمل تجهیزات فوق سنگین از جنوب کشور یک جاده جدید به طول ۴۰ کیلومتر در استان فارس احداث شد. این جاده باعث گردید مسیر متعارف حمل حدود ۶۵۴ کیلومتر (۳۰ درصد) کاهش یابد.
• سنگين ترين تجهيز يكپارچه در كشور به وزن ۶۵۰ تن (V-1532) در این پروژه حمل گردید.

برای درک بهتر، تصاویر تجهيز ساخته شده توسط شرکت آذراب را مشاهده بفرمایید. وزن این تجهیز ۳۲۰ تن، طول آن ۶۲ متر و قطر ۶ متر است.

• بیش از  ۲/۵میلیون متر مکعب خاکبرداری و خاکریزی (۱۰۰۰ استخر المپیک) صورت پذیرفت.
• لوله کشی به میزان ۱,۶۵۰ کیلومتر (فاصله تهران تا کابل) انجام گردید.
• کابل کشی به میزان ۴,۰۰۰ کیلومتر (فاصله تقریبی تهران تا پاریس) در پروژه اجرا شد.
• نصب سنگین ترین تجهیز یکپارچه در کل کشور به وزن ۱,۴۷۰ تن در این پروژه انجام شد.
• ساخت ۱۳ عدد راکتور بزرگ از ۶۵۰ تن تا ۱,۳۵۰ تن در محل اجرای طرح صورت گرفت.

در ادامه تصویر نصب R-1502 (راکتور) به وزن ۱,۲۰۰ تن و نصب ۱۰ رآکتور واحد ۱۴ مجموعاً به وزن  ۱۰,۰۰۰ تن ارائه شده است.

ساختار اجرایی این پروژه به شرح زیر است. در اوج فعالیتهای اجرایی بیش از ۸,۰۰۰ نفر در محل اجرای طرح مشغول به کار بودند. در اوج فعالیت های مهندسی نیز حدود ۱۰۰۰ نفر مهندس و کارشناس در پروژه حضور داشتند.

این پروژه با ارزش ۳/۲ میلیارد یورو با به کارگیری بیش از ۱۲۱ سازنده تجهیزات و همچنین ۴۵ پیمانکار مختلف (۶۰ درصد ساخت داخل) مرزهای ساخت مگاپروژه ها را جابجا نمود. البته با وجود سخت گیری زیاد در حوزه HSE بنا به گزارش های رسمی ۳ نفر (و بنا به گزارش های غیررسمی بیش از ۱۰ نفر) در طول پروژه فوت نمودند. این موضوع را می توان از ضعف های پروژه برشمرد. همچنین به دلیل تحریم ها مشکلاتی نیز در راه اندازی برخی واحدهای پالایشگاه نیز به وجود آمد.

با اجرای این مگاپروژه، پالایشگاه امام خمینی شازند اراک به بزرگترین پالایشگاه نفتی کشور مبدل شد. کاهش قابل توجه واردات بنزین از ثمرات تکمیل این پالایشگاه بود.

ولی خودکفایی بنزین ۵ سال بعد با راه اندازی طرح عظیم پالایشگاه میعانات گازی بندرعباس محقق شد.

پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس در زمینی به مساحت حدود ۷۰۰ هکتار در کنار پالایشگاه نفت بندر عباس (بهره برداری در سال ۱۳۷۶) آغاز به کار کرد. شروع جدی عملیات اجرایی پروژه به ابتدای سال ۱۳۹۰ بازمی گردد.

اجرای این پروژه داستان خاص خود را دارد. آغاز عملیات این پروژه تقریباً همزمان با طرح توسعه پالایشگاه شازند اراک در سال ۱۳۸۵ بود. ولی به دلایلی اجرای آن تا سال ۱۳۹۰ به تعویق افتاد. در این سال پروژه به یکی از شرکت های زیر مجموعه قرارگاه خاتم الانبیا واگذار گردید.

بزودی داستان این پروژه نیز بازگو می گردد.