در ادامه مقالات ۱۰۰ پروژه مهندسی ایران که باید قبل از مرگ دید، در این نوشتار به معرفی پروژه های ورزشی بزرگ ایران می پردازیم.

استادیوم ها یکی از مکان های جذاب گردشگری به شمار می روند. در کشورهایی مثل ایران که فوتبال رشته ورزشی اول آنهاست، استادیوم های فوتبال مکان های هیجان انگیزی برای بازدید هستند. حضور در میان هواداران پرشور ایرانی، دیدن استادیوم های بزرگ و احتمالاً یک بازی خوب، از جذابیت های متفاوت این مکان های ورزشی است. این مقاله به معرفی ۶ استادیوم برتر فوتبال ایران می پردازد.

۱- ورزشگاه آزادی: جهنم زیبا!

جهنم واژه ای است که به نظر نمی توان از آن برداشت مثبت داشت. ولی کلمه «جهنم آزادی» برای ایرانی ها یک معنای متفاوت دارد. هواداران پرشور ایرانی این ورزشگاه را برای هر تیم خارجی مثل جهنم، گرم و سوزان می سازند. چه بسا معماران آن نیز از طراحی آن به صورت کوه آتشفشان همین معنا را در ذهن داشته اند.

بودجه پروژه که در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد، ۸۰ میلیون تومان بوده است (حدود ۵۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰). با توجه به بودجه پروژه، فناوری مورد استفاده در این ورزشگاه چندان پیشرفته نیست. ایده پروژه از استادیوم «اوتزن اورگان» مکزیک گرفته شده است.

خاک مورد نیاز از محل حفر دریاچه مجموعه و تخریب تپه های موجود تامین شده است. ظرفیت اولیه این ورزشگاه یکصدهزار نفر بوده است. البته در بازی ایران و عربستان در سال ۱۳۷۶ (مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸) این ورزشگاه حدود ۱۲۰ هزار نفر را به چشم دیده است. هم اکنون (۱۴۰۰) با نصب صندلی ها ظرفیت ورزشگاه به حدود ۷۸ هزار نفر کاهش یافته است.

۲- ورزشگاه تختی تهران: بزرگترین سازه کابلی دنیا یا تاج پادشاهی

وقتی جهانگیر درویش (معمار پروژه) در سال ۱۳۴۵ از ایتالیا به ایران سفر کرد، فرح دیبا از وی دعوت کرد تا ساخت استادیوم ۳۰ هزارنفری را برای بازیهای آسیایی ۱۹۷۴ (۱۳۵۳) بر عهده بگیرد. چه بسا همین موضوع و همچنین نیمه گرد بودن استادیوم باعث شده که خیلی ها بر این عقیده باشند که طراحی این استادیوم بر مبنای تاج فرح دیبا شکل گرفته است. با این حال معمار پروژه قاطعانه این موضوع را رد می کند: «هنگام طراحی سازه حتی ذهنم به این موضوع نیز خطور نکرده است». او علت نیمه گرد بودن استادیوم را این می داند که در ساعات بازی ها تماشاگران پشت به آفتاب هستند و نور خورشید چشم کسی را اذیت نمی‌کند.

استادیوم زیبا که دکتر درویش آن را بزرگترین سازه کابلی دنیا می داند از دو سهمی شکل گرفته است. سقف همان سیستم کابلی است و روی آن ورقه‌ای آمده که بتوان آنها را شکل داد. روی سقف‌ها در هر مترمربع ۵۰ کیلوگرم بار اضافی گذاشته شده است که نیروی باد نتواند آن را بلند کند. سازه کابلی باعث شده است که دهانه استادیوم باز باشد. همچنین ستون های آن نیز بیرون از ورزشگاه است که مزاحمتی برای دید تماشاگران ایجاد نمی کند. نور ورزشگاه بر روی همان کابل ها قرار دارد. این ورزشگاه در عرض ۳ سال و نیم ساخته شده است و هزینه آن نیز ۱۹۰ میلیون تومان (۱۱۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰) شده است.

در حال حاضر سه موضوع اساسی در این استادیوم نیازمند رسیدگی است: ۱- ایمن سازی سقف ورزشگاه و سیستم کابل آن، ۲- اصلاح چمن ورزشگاه،  ۲- تکمیل و افزایش نور مورد نیاز استاندارد برای ورزشگاه. در پایان نیز مناسب است به یک موضوع دیگر نیز اشاره شود. کتاب استادیوم فرح آباد (تختی) تهران اثر دکتر جهانگیر درویش در سال ۱۳۹۶ جایزه کتاب معماری وشهرسازی دکتر مزینی، رتبه برتر را از آن خود کرده است.

۳- استادیوم یادگار امام تبریز: میزبان هواداران پرشور

به دلیل استقبال بالای تماشاگران و پاسخگو نبودن ورزشگاه ۲۰ هزارنفری تختی (باغشمال) تبریز، ساخت ورزشگاه یادگار امام (ره) در سال ۱۳۶۸ آغاز شد. پس از گذشت ۷ سال در سال ۷۵ بازی تراکتور و پرسپولیس در این ورزشگاه برگزار شد. حتی نیمه کاره بودن و نداشتن آب و برق هم مانع از حضور تماشاگران پرشور نشد. این استادیوم که سومین ورزشگاه ایران از نظر ظرفیت است مشابه استادیوم آزادی در یک فرورفتگی ساخته شده. به همین علت صندلی هایی طبقه اول به صورت طبیعی بر روی صخره و تپه های اطراف کار گذاشته شده اند و از نظر طراحی شبیه استادیوم هیروشیمای ژاپن است.

ورزشگاه یادگار امام تا بحال چند بار افتتاح شده است. در سال ۱۳۷۵ گشایش یافت، در سال ۱۳۸۷ بهره برداری موقت شد. در سال ۱۳۸۸ با بازگشت تیم تراکتور به لیگ برتر پس از ۸ سال، سرعت عملیات عمرانی در این مجموعه بیشتر شد. جایگاه هایی در طبقه دوم افزوده شد و ظرفیت ورزشگاه به ۶۷ هزار رسید. در سال ۱۳۹۵ اصلاحاتی در ورزشگاه صورت پذیرفت که مهمترین آن ایجاد سیستم گرمایش از کف برای کارآیی چمن در فصول سرد سال و زه‌کشی برای جذب آب برف و باران و بوده است. هماوردی های تراکتورسازی با تیم های پرسپولیس، استقلال، سپاهان و شهرآورد تبریز با حضور خیل تماشاگران این ورزشگاه را به محلی جذاب و پرهیجان برای علاقه مندان فوتبال تبدیل نموده است.

۴- ورزشگاه نقش جهان: باشکوه و مدرن ولی دیرهنگام

طرح اولیه این ورزشگاه با عنوان ورزشگاه بزرگ یا ورزشگاه المپیک در سال ۱۳۶۷ تهیه شد. کلنگ آغاز آن در سال ۱۳۶۸ همزمان با ورزشگاه یادگار امام تبریز بر زمین زده شد. این ورزشگاه نیز مشابه یادگار امام چند بار افتتاح شده است. مرحله نخست آن در سال ۱۳۸۱ آماده شد و تیم سپاهان نیز چند سالی بازی های خانگی خود را در آن برگزار می کرد. در سال ۱۳۸۶ برای مرحله دوم عملیات ساخت تعطیل شد.

فاز دوم پروژه پس از ۹ سال تعطیلی در تاریخ ۱۲ آبان ۱۳۹۵ یعنی تقریباً ۲۷ سال پس از شروع پروژه، افتتاح شد. ورزشگاه ۷۵ هزارنفری نقش جهان دومین ورزشگاه پر جمعیت ایران است. داستان احداث این پروژه خود قصه ای طولانی است: وجود۲۵۰۰ معارض برای زمین ورزشگاه، بروز وقفه های مختلف در عملیات ساخت، بروز بیماری سالک در میان کارکنان پروژه، واگذاری عملیات ساخت و بهره برداری به مدت ۲۰ سال به شرکت فولاد مبارکه از جمله برخی از رویدادهای پروژه هستند. از سال ۱۳۹۷ عملیات نصب سقف پارچه ای ورزشگاه نیز آغاز گردید که در تابستان ۱۳۹۸ این بخش پروژه نیز تکمیل گردید.

ورزشگاه نقش جهان یک همزادایتالیایی دارد. استادیوم ۶۰ هزار نفری سن نيكولاي باري ايتاليا که توسط رنزو پیانو و همکاران طراحی شده است. نکته جالب اینکه سن نیکولا تقریباً در همان زمانی افتتاح شده که پروژه نقش جهان آغاز شد (سال ۱۳۶۹).

۵- استادیوم امام رضا: نخستین ورزشگاه تمام مسقف ایران

ورزشگاه امام رضا یک ورزشگاه فوتبالی و دو میدانی با ظرفیت ۲۵ هزار نفر است. مطالعات پروژه از سال ۱۳۸۰ آغاز گردید و در پایان تابستان ۱۳۹۶ افتتاح گردید. با اجرای سقف به مساحت ۱۸ هزار مترمربع، این ورزشگاه به نخستین استادیوم مسقف ایران مبدل شد. طراحی و اجرای سقف با همکاری شرکت فرانسوی آلمانی الاصل آندرس نوبل با هزینه برآوردی ۴۰ میلیارد تومان صورت پذیرفت. این شرکت در کارنامه خود مسقف کردن استادیوم المپیک لندن و چند ورزشگاه جام جهانی را دارد. صندلی ها توسط یک شرکت اسپانیایی و چمن و پیست تارتان توسط شرکتی آلمانی اجرا گردید.

وجه تمایز دیگر این ورزشگاه قرارگیری ۱۴ سالن  ورزشی مختلف در زیر سکوهای تماشاچیان است. این استادیوم دارای درجه A آسیاست. البته به دلیل قرارگیری استادیوم در داخل شهر مشهد امکان برگزاری بازی های پرسپولیس و استقلال در آن مقدور نیست. صحبت های نیز مطرح است که از این ورزشگاه تنها برای برگزاری تورنمنت ها و بازی های ملی استفاده شود. پیست دوومیدانی استادیوم امام رضا (ع) به عنوان تنها مجموعه ورزشی کشور، گواهی سطح یک جهانی را کسب نموده است.

۶- فولاد آرنا: مدرن و فوتبالی

خیلی از طرفداران، استادیوم  ۳۰ هزار نفری شهدای فولاد خوزستان (که با نام فولاد آرنا بیشتر شناخته می شود) را فوتبالی ترین استادیوم ایران می دانند. دلیل آن هم نبود پیست تارتان و نزدیک بودن تماشاگران به زمین بازی است. احداث این ورزشگاه در سال ۱۳۸۷ آغاز شد و پس از ۱۰ سال در سال ۱۳۹۷ افتتاح شد. هزینه احداث آن ۲۰۰ میلیارد تومان اعلام شده است.

فولاد آرنا، دارای چند ویژگی منحصر به فرد است: تنها ورزشگاه بدون پیست دو و میدانی است، دارای کامل ترین سازه سقفی از نظر سایه به مساحت ۲۳ هزار مترمربع است، نورافکن‌های آن روی لبه‌های سقف قرار دارند و فاقد دکل برای پروژکتورهاست. پارکینگ های ورزشگاه ظرفیت پذیرش ۳۴۰۰ خودرو را دارد، دارای ۴ رمپ مارپیچ برای ورود و خروج تماشاگران به ویژه تماشاگران معلول است. این ورزشگاه که می توان آن را مدرن ترین استادیوم فوتبال ایران نامید دارای ۳ زمین چمن طبیعی، دریاچه مصنوعی به مساحت ۲۲۰۰ مترمربع، استخر سرپوشیده به مساحت ۳۰۰۰ مترمربع، سالن سرپوشیده برای تمرین در هوای گرم و بسیاری امکانات بروز و مطابق با آخرین تکنولوژی هاست.

دو ورزشگاه فوتبال دیگر هم از جمله استادیوم های خوب کشور به شمار می روند ولی در فهرست ۶تایی نیستند. اولی ورزشگاه ۵۰ هزار نفری فوتبال و دو میدانی پارس شیراز است. این استادیوم در سال ۱۳۷۶ آغاز شد و پس از ۲۰ سال در سال ۱۳۹۶ افتتاح شد. گرمایش چمن، نورپردازی بدون دکل و سقف پارچه ای از ویژگی های آن است. با صعود تیم فجر سپاسی شیراز به لیگ برتر پس از ۸ سال، این ورزشگاه در سال ۱۴۰۰ میزبان بازی های جذابی خواهد بود.

دیگری نیز استادیوم شهدای مس کرمان است. ورزشگاه ۳۰ هزار نفری شهدای مس از نظر ظاهری شباهت‌های زیادی به ورزشگاه ویسنته کالدرون، ورزشگاه سابق اتلتیکومادرید دارد. مراحل ساخت این ورزشگاه در سال ۸۵ آغاز شد و قرار بود یک پس ۱/۵ سال افتتاح شود. ولی مانند سایر پروژه های زیربنایی کشور هنوز (در سال ۱۴۰۰) به بهره برداری نرسیده است.

در پایان به برخی ویژگی هایی که در احداث استادیوم های فوتبالی باید به آن توجه داشت اشاره می شود:

نبود پیست تارتان و نزدیک بودن تماشاگران به زمین، مرغوبیت چمن و دارا بودن سیستم های زهکشی، آبیاری و گرمایش از کف برای مناطق سرد، دسترسی آسان از شهر و دارا بودن پارکینگ های با ظرفیت متناسب، ظرفیت ها متناسب با تعداد طرفداران که در سطح استاندارد جهانی حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار نفر است، صندلی های مناسب برای تماشاگران و سرویس بهداشتی و امکانات رفاهی، سایبان کامل برای جلوگیری از نور آفتاب، محل اسکان خوب برای تیم ها، خبرنگاران و مهمانان، نور مناسب برای انجام بازی در شب، آنتن دهی موبایل و اینترنت.