انتخاب یک یا ترکیبی از روش‌های آبشاری یا چابک برای اجرای پروژه ها از جمله اقداماتی است که باید توسط تیم مدیریت پروژه به انجام رسد.

همان طور که در تشریح استاندارد PMBOK نسخه ۷ گفته شد، برای انجام موفقیت آمیز پروژه ها باید به ۸ دامنه عملکردی توجه داشت.یکی از آنها مشخص کردن رویکرد و چرخه عمر پروژه هاست. 

در این دامنه عملکردی رویکرد تحویل کار (پیش بینی شونده یا آبشاری، تکرار شونده یا چابک یا ترکیبی)، چرخه عمر، مراحل و ریتم کار انتخاب می شود. این مقاله به همراه مثال‌های عملی به معرفی دامنه عملکردی Development approach and life cycle می پردازد.

معرفی رویکردهای انجام پروژه

به صورت کلی با توجه به تعداد دفعات تحویل محصولات پروژه (تناوب تحویل دادنی‌ها) و میزان تغییرات ۴ رویکرد برای انجام پروژه می‌توان در نظر گرفت.

چنانچه الزامات پروژه تا حد زیادی در ابتدای آن مشخص باشد و تغییرات در طول دوره اجرا کم باشد و همچنین محصول اصلی در پایان پروژه تحویل شود، از رویکردهای پیش‌بینی شونده (آبشاری) استفاده می‌شود.

گاهی الزامات در ابتدای پروژه تا حدودی روشن است ولی به دلایل فنی و اجرایی نیاز است تا ابتدا یک محصول اولیه ارائه گردد و سپس در طول اجرا به تدریج با افزوده شدن قابلیت‌ها تکمیل شود. در این زمان از روش افزایشی استفاده می‌شود.

گاهی قرار است تنها یک محصول نهایی ارائه شود ولی الزامات در ابتدای پروژه شفاف نیست و تغییرات در طول پروژه زیاد است. این در این زمان‌ها محصول به تدریج به صورت داخلی تکمیل می‌شود و در نهایت محصول نهایی ارائه می‌شود. اینجا روش تکرار شونده به کار می‌رود.

در نهایت زمانی که الزامات شفاف نباشد و نیاز به ارائه محصول اصلی در چند مرحله باشد از روش تطبیقی یا چابک استفاده می‌شود.

خلاصه این توضیحات در شکل زیر آورده شده است. اگر توضیحات کمی مفصل شد نگران نباشید. در ادامه با ذکر مثال‌های مختلف هرکدام از روش‌ها تشریح خواهد شد.

فرض کنید چاله ای در خیابان ایجاد شده که باعث آسیب دیدن ماشین ها و افزایش خطر تصادف می شود. برای حل مشکل، پروژه ای به منظور پر کردن این چاله تعریف شده است. برای این کار می توان از روش های مختلف استفاده کرد. یکی از راه ها این است که بخش های مختلف چاله را اندازه گرفت و سپس آن را با ابعاد متناسب پر کرد.

روش پیش‌بینی شونده – آبشاری (Predictable Approach)

این کار در حالتی ممکن است که بتوان ابعاد آن را اندازه گرفت به عبارت دیگر الزامات کار مشخص باشد. در این حالت می‌توان پروژه را به شیوه آبشاری یا رویکرد پیش‌بینی شونده تکمیل کرد. در این روش الزامات مشخص است و می‌توان بر اساس آن ابعاد و محدوده کار را مشخص و تکمیل کرد.

ولی ممکن است که ابعاد و اندازه چاله مشخص نباشد. این مثالی از پیچیدگی‌هایی است که در دنیای واقعی با آن روبرو هستیم. در این حالت باید از روش‌های دیگر برای پیشبرد پروژه استفاده کرد.

روش تکرار شونده (Iterative Approach)

یکی از روش‌ها برای تکمیل این کار، رویکر تکرار شونده است. در این حالت یک راه‌حل کلی برای تکمیل پروژه اجرا می‌شود. سپس با اصلاح تدریجی آن مسئله مرتفع می‌شود. در مثال فوق ابتدا چاله با یک توده بزرگ پر می‌شود. سپس به تدریج و با شکل دادن به آن توده کار تکمیل می‌شود.

روش پیش‌بینی شونده (Incremental Approach)

روش دیگر برای تکمیل این کار رویکرد افزایشی است. در این حالت در هر مرحله یک افزایش در پروژه اجرا می‌شود. در مثال فوق قطعات مختلف در هر مرحله به چاله اضافه می‌شود تا آن را به صورت کامل تکمیل کند.

روش تطبیقی – چابک (Adaptive/Agile Approach)

در نهایت می‌توان کار را با روش تطبیقی یا چابک انجام داد. در این روش در هر مرحله با ترکیب دو روش تکرار شونده و افزایشی کار تکمیل می‌شود. این روش در شکل زیر نشان داده شده است.

در ادامه با یک مثال تفاوت میان دو روش تکرار شونده و افزایشی تشریح می‌شود. فرض کنید هدف پروژه ترسیم یک کپی از نقاشی مونالیزاست. برای این کار می‌توان ابتدا یک شمای کلی از آن را ترسیم کرد و سپس با اصلاح آن تصویر به نقاشی نهایی رسید (روش تکرار شونده). در روش دیگر می‌توان تکه‌های مختلف آن را ترسیم کرد و سپس آنها را در کنار هم گذاشت تا مانند پازل تصویر نهایی شکل بگیرد (روش افزایشی).

در ادامه می‌خواهیم نگاهی به هرکدام از روش‌ها در دنیای واقعی بیندازیم. در روش آبشاری الزامات مشخص است. طراحی و اجرا بر اساس الزامات تعریف شده پیگیری می‌شود. سپس آزمایش‌های لازم انجام و تحویل انجام می‌شود.

در روش تکرار شونده، محصول در چرخه‌های مختلف داخلی تکمیل و سپس به صورت یک محصول نهایی تحویل می‌شود.

در روش افزایشی، یک محصول اولیه ارائه می‌شود و سپس طی افزایش‌های مختلف، نسخه‌های جدید از محصول ارائه و در نهایت محصول نهایی تحویل می‌شود.

در روش تطبیقی یا چابک، نسخه اولیه محصول ارائه می‌شود. سپس در چرخه‌های بازخورد تکرار شونده نسخه‌های مختلف محصول تکمیل و در نهایت محصول پایانی تحویل می‌شود.

مقایسه روش تطبیقی و پیش بینی شونده

با توجه به اینکه در روش آبشاری محصول در آخرین فاز ارائه می‌شود امکان ایجاد چرخه بازخورد برای آن وجود نخواهد داشت. در حالیکه در روش تطبیقی می‌توان به تدریج و از طریق دریافت بازخورد کار را به پیش برد. ممکن است مشتری در یکی از این مراحل محصول را بپذیرد و به این صورت از هزینه‌کرد بیشتر جلوگیری می‌شود.

جمع بندی روش های انجام پروژه

جمع‌بندی نهایی ۴ روش فوق در جدول زیر آروده شده است: بر اساس اینکه الزامات مشخص باشد یا نه، تحویل به چه صورت است و هدف چگونه تعریف می‌شود.